Τα τελευταία χρόνια γνωρίζουμε όλο και περισσότερο τις θεραπείες μέσω της Τέχνης (Art Therapy – εικαστικά, δραματοθεραπεία, μουσικο-θεραπεία, χοροθεραπεία) που επιτρέπουν στον άνθρωπο να προσεγγίσει τη ψυχική του υγεία μέσα από τη δημιουργία. Ο χορός από τα πανάρχαια χρόνια αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος των δραστηριοτήτων των ανθρώπων, επιτρέποντας τους να είναι συμμετέχοντες δημιουργοί και όχι θεατές.

Το όργανο που χρησιμοποιεί ο χορός για να εκφραστεί είναι το ανθρώπινο σώμα. Η χοροθεραπεία, ακριβώς επειδή κινητοποιεί το σώμα για να «ξυπνήσει» τα βασικά πρότυπα και να τα «εκφράσει» στην πράξη, αποτελεί ένα ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο. Είναι μια ψυχοθεραπευτική δραστη-ριότητα που επιτρέπει στον άνθρωπο να αφυπνίσει τη λειτουργική ευχαρίστηση του σώματος, να ξαναβρεί τη ψυχοσωματική ενότητα, να συμβολίσει τις ενορμήσεις του με μεταλλαγή, δηλαδή με τη μετουσίωση1.

Μπορεί κανείς να θεραπευτεί μέσω του χορού; Η αλήθεια είναι πως ο άνθρωπος ανέκαθεν εφάρμοζε αυτή την πρακτική σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη και σε όλους τους πολιτισμούς. Ο εικοστός αιώνας, μόνο, ανακαλύπτοντας εκ νέου τα οφέλη της θεραπευτικής λειτουργίας του χορού, δημιούργησε τον όρο «χοροθεραπεία», ο οποίος αφορά κινησιακές πρακτικές που στόχο έχουν να θεραπεύσουν όλα τα είδη προβλημάτων, σωματικών, ψυχικών και ψυχοσωματικών. Οι παραδοσιακές πρακτικές της χοροθεραπείας άνθισαν στη Δύση μέχρι το τέλος του Μεσαίωνα και τις συναντάμε σε κάποιες περιοχές της Ευρώπης1. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι με τους βακχικούς χορούς και τα τραγούδια ξεπερνιούνται οι κρίσεις κατάθλιψης καθώς καθαίρονται (κάθαρσις) από τις οδυνηρές, βλαβερές τους συνέπειες2.

Ο χορός είναι φυσική και συνάμα ψυχική δραστηριότητα. Οι κινήσεις του συνδέονται με συγκινήσεις, τις οποίες ξυπνούν ή εκφράζουν. Πιο συγκεκριμένα, οι κινήσεις συλλαμβάνονται «μιμητικά» από ένα εξωτερικό μοντέλο και ξυπνούν στο χορευτή μια συναισθηματική αντίδραση˙ ή παράγονται από αυτόν «σε αυτοσχεδιασμό» και γίνονται φορείς των ψυχικών του καταστάσεων. Και στις δύο περιπτώσεις, ο χορός αποτελεί το ενωτικό σημείο ανάμεσα στο έξω και στο μέσα και χρησιμοποιεί το σώμα ως δηλωτικό μέσο. Ο χορός είναι μια γλώσσα που λειτουργεί με «το σώμα και το πνεύμα» αντιπροσωπεύει επομένως μια προνομιούχα δραστηριότητα αρμονικής επανενοποίησης των δύο πλευρών του ανθρώπου1.

Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο Χοροθεραπείας, η χοροθεραπεία ορίζεται σαν «ψυχοθεραπευτική τεχνική η οποία χρησιμοποιεί την κίνηση σαν μια διαδικασία προώθησης της συναισθηματικής, νοητικής και φυσικής ολοκλήρωσης του ατόμου». Η χοροθεραπεία χρησιμοποιεί την εκφραστική άποψη της κίνησης και του χορού σαν ένα θεραπευτικό εργαλείο για την προσωπική ολοκλήρωση και ανάπτυξη3.

 1. Η σημαντικότητα της ομάδας

            Η ομάδα είναι ένα από τα μητρικά υποκατάστατα. Η ομάδα αντιπροσωπεύει τον κατεξοχήν συγχωνευτικό χώρο της μήτρας. Το συναίσθημα του ανήκειν στον κόσμο της συγχώνευσης επιμηκύνει και δίνει σχήμα στην εμπειρία του παιδιού, που ονομάστηκε από τον Φρόυντ «ωκεανικό συναίσθημα». Στην DMT, η ομάδα παρέχει ένα σύστημα στο οποίο οι συμμετέχοντες μαθαίνουν καινούργιους τρόπους κίνησης και συμπεριφοράς, μόνο με την παρατήρηση της ανομοιομορφίας μεταξύ των μελών. Επίσης μπορούν να λάβουνε και προτάσεις από τον αρχηγό της ομάδας. Αυτές οι προκλήσεις κυμαίνονται από συγκέντρωση σε πρότυπο αναπνοής μέχρι και αντιγραφή κινήσεων και χειρονομιών του ενός από του άλλου, καθώς επίσης και τη δομική ολοκληρωτικά καινούργιων προτύπων στην κίνηση. Μ’ αυτό τον τρόπο οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να μάθουν, είτε μέσω της δικής τους εμπειρίας είτε αντιπροσωπευτικά, για τις νέες πιθανότητες που μπορεί να τους βοηθήσουν να τα καταφέρουν καλύτερα με το περιβάλλον τους. Στις περιπτώσεις των ψυχιατρικών ασθενών είναι ωφέλιμο να ενθαρρυνθούν τα μέλη μιας ομάδας ως προς την μίμηση του ενός από του άλλου. Έτσι, υιοθετώντας τις κινήσεις άλλων ανθρώπων, μαθαίνουν να συμπάσχουν μ’ αυτούς και έτσι να διευρύνουν την αυτογνωσία τους σε σχέση με τους άλλους, όπως επίσης να διευρύνουν το υπάρχον ρεπερτόριο κινήσεων τους4.

            Η ενθάρρυνση των μελών μιας ομάδας ν’ αναλάβουν την ευθύνη των εαυτών τους, απαιτεί μια αποποίηση του παραδοσιακού μοντέλου εξουσίας ή τουλάχιστον, μια μείωση του ιεραρχικού συστήματος. Όλοι μπορούν να κινούνται συγχρόνως αντίθετα απ’ ότι σε ένα λεκτικό σύνολο, όπου, μόνον ένας μιλάει κάποια στιγμή αν τύχει. Κατά την κίνηση, όλοι είναι στην σκηνή. Έτσι, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι αυτή η μορφή θεραπείας είναι δημοκρατική. Από την άλλη πλευρά, ο καθοδηγητής, είναι πολύ σημαντικός. Σ’ ένα πολιτισμό όπου οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει πώς να κινούνται ελεύθερα και αυθόρμητα, υπάρχει ολοφάνερος ο κίνδυνος οι πελάτες να βλέπουν τον χοροθεραπευτή ως ένα ακόμη άτομο που βρίσκεται εκεί για να τους πει τι να κάνουν. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα γι’ αυτούς που δεν έχουν επαφή με τα σώματά τους, οι οποίοι δεν έχουν δυνατό το αίσθημα Του «εαυτού» και οι οποίοι, σπάνια είναι ικανοί να συγκεντρωθούν στο κέντρο Τους ως μια πηγή ενέργειας και έμπνευσης4.

            Τέλος, όπως ανέφερα και παραπάνω η ομάδα γίνεται μια υποκατάστατη μητέρα, όπου οι συμμετέχοντες μπορούν συμβολικά και κυριολεκτικά να κρατήσουν και να αναθρέψουν, όπως επίσης και να ανατραφούν. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μέσα σε μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης. Ωστόσο ο Hobson (1979) προειδοποιεί :«Στην προώθηση μιας θεραπευτικής βιωματικής κατάστασης, το πιο σημαντικό είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στην συνύπαρξη και τη ψευδο-αμοιβαιότητα και ανάμεσα στη μοναξιά και τη μοναχικότητα», συγχρόνως υπενθυμίζοντας μας το σεβασμό απέναντι στην ιδιωτική ανθρώπινη διαφορετικότητα4.

  2. Η δυναμικότητα του ρυθμού

            Το τύμπανο, ο ήχος του οποίου προσιδιάζει τόσο πολύ στον καρδιακό παλμό, επαναδραστηριοποιεί  την ζωτική ορμή, καθώς ενεργοποιεί ξανά το αρχικό ηχητικό λουτρό, δηλαδή το χτύπο της μητρικής καρδιάς που αντιλαμβάνεται το έμβρυο. Ο συσχετισμός ομάδας και ρυθμού ενδυναμώνει το μηχανισμό της ύφεσης μετατρέποντας  τα κρουστά σε συλλογική καρδιά : το τύμπανο δίνει ένα ρυθμό που ακολουθούν οι συμμετέχοντες χορεύοντας ˙ και έτσι δημιουργείται η εντύπωση ότι αποτελούν μέρος της ομάδας1.

            Συνήθως, όταν ο ακροατής «δέχεται» ένα ρυθμό, το μεταφράζει, δεν αργεί να εξωτερικεύσει ό,τι κινητοποίησε μέσα του ο ρυθμός, ενίοτε με ανεπαίσθητες ταλαντώσεις, χτυπήματα των δακτύλων, ρυθμικά κουνήματα του κεφαλιού, του ποδιού, του ώμου κτλ4 . 

            Ο ρυθμός, ειδικά των κρουστών, δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα της επανασύνδεσης του με τον εξωτερικό κόσμο. Όσο αναφορά τη θεραπεία των ψυχωτικών, ο ρυθμός παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Γιατί ο ρυθμός μπορεί να ανακαλέσει το πρώτο σύμπαν του παιδιού, ο ρυθμός των κρουστών ξυπνά το χτύπο της καρδιάς της μητέρας και την πρώτη επικοινωνία μαζί της4. 

            Το πιο συνηθισμένο βήμα του χορού είναι αυτό του βαδίσματος, η στοιχειώδης μετακίνηση που είναι προσιτή στον οποιονδήποτε.

            Η απλότητα αυτή των κινήσεων, μπορεί να γίνει προσιτή ακόμα και των μη χορευτών, μας επιτρέπει να την συλλάβουμε εύκολα, χωρίς μεγάλη προσπάθεια η σκέψη και στην συνέχεια να τις αφήσουμε να ακολουθήσουν το ρυθμό της επανάληψης, που θα τις τροποποιήσει. Χάρη στην εύκολη εκτέλεση των δομών που χρησιμοποιούνται, καθένας ανακαλύπτει ότι ήξερε να χορεύει αλλά δεν ήξερε ότι το ήξερε. Αφήνεται να παρασυρθεί στο χορό, νιώθει αγαλλίαση και πραγματοποιεί, χωρίς καν να το καταλάβει, σημαντικό έργο στον εαυτό του4.

            Το στυλ μιας συνάντησης DMT καθορίζεται τόσο από το ρεπερτόριο των προσωπικών κινήσεων του καθοδηγητή και των προτιμήσεων του, όσο και από την ποικιλία των κινήσεων των άλλων συμμετεχόντων. Διαφορετικοί συμμετέχοντες έχουν διαφορετικές κινητικές προτιμήσεις. Το πιο σημαντικό είναι να είναι οι άνθρωποι ελεύθεροι να διαλέγουν τη δική τους κίνηση. Μέσα σε ένα περιβάλλον ανοχής μπορούμε να παίρνουμε ρίσκα με την ελπίδα ότι αυτές οι καινούργιες εμπειρίες είναι «αρκετά καλές» και θα συνεχίσουν στην καθημερινή ζωή. Έτσι, οι συμμετέχοντες μπορούν να κερδίσουν, είτε μέσω άμεσης ή συμβολικής μάθησης, καλύτερη κατανόηση σχετικά με τη δύσκολη θέση τους και καινούργιους τρόπους αντιμετώπισης του εαυτού τους4.

            Η κίνηση μαζί με κάποιον άλλον δημιουργεί ένα αίσθημα συντροφιάς το οποίο δύσκολα επιτυγχάνεται με λέξεις. Αυτή η μη-λεκτική επικοινωνία που ονομάζεται «συγχρονία» (Brown and Arstreih 1989), μπορεί να είναι το πρώτο βήμα στο χτίσιμο μιας γέφυρας ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς κόσμους, αυτού του πελάτη και αυτού του θεραπευτή. Η ομαδική κίνηση είναι ακόμη πιο ισχυρή. Από τα αρχαία χρόνια αυτό το μέσον έχει χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τους ανθρώπους ν’ αντιμετωπίσουν δύσκολα συναισθήματα, όπως πόνο ή θυμό, να περιορίσουν το άγχος, να δώσουν στο άτομο μια αίσθηση ότι ανήκει κάπου και να δημιουργήσουν ένα κανάλι επικοινωνίας το οποίο είναι τόσο πρωταρχικό που αγγίζει τα πιο βαθιά συναισθήματα του ατόμου (Spenser 1985) 6.

            Είναι εφικτό με την κίνηση να οριστούν τα ‘σύνορα του σώματος’ τα οποία συχνά παραμορφώνονται σε ψυχωτικούς και οριακούς ασθενείς. Βασικές υποθέσεις όπως το πού ξεκινάω, πού τελειώνω, εμπειρίες τις οποίες το μωρό συναντά όταν μαθαίνει πώς να διαφοροποιεί τον εαυτό του από τον υπόλοιπο κόσμο. Θεωρούνται δεδομένες από τον περισσότερο κόσμο, αλλά, υποανάπτυκτες ή κατεστραμμένες στο ψυχωτικό ή οριακό άτομο. Απλές κινήσεις, όπως το χτύπημα ή το χάιδεμα του σώματος τους, τους βοηθούν στην ενδυνάμωση της αντίληψης του σώματος τους και συνεπώς του εαυτού τους ως ξεχωριστό άτομο4.

            Η επανάληψη οδηγεί στον ενθουσιασμό. Ο χορευτής που επαναλαμβάνει τις κινήσεις του, νιώθει ότι αυξάνει τη δύναμή τους και ταυτόχρονα την ένταση της εμπειρίας του. Με την επανάληψη συλλογικών κινήσεων, όχι μόνο σταματά να «αντιγράφει» την προτεινόμενη διατύπωση, αλλά μπορεί να οικειοποιηθεί αυτό που νιώθει να παίρνει κάθε φορά μεγαλύτερη έκταση και σιγουριά. Ο χορευτής κατορθώνει έτσι να «μεταγγίσει» τη διαφορά του, δίνοντας στην επαναλαμβανόμενη κίνηση τη χαρακτηριστική προσωπική του έκφραση. Ενδεχομένως, με τρόπο παράδοξο, πάντως μέσα από αυτή την επανάληψη κωδικοποιημένων κινήσεων μπορεί τελικά να αυτονομηθεί1.

            Η χρήση της φωνής μετατρέπει το χορό σε σφαιρική σωματική εμπειρία. Η κίνηση, αντί ν’ αναδιπλώσει το χορευτή στον εαυτό του, συνοδευόμενη από τη φωνή, αφιερώνει το χορό σε κάποιον παραλήπτη, του εισάγει το Άλλο. Η χρήση της φωνής εξορισμένη για καιρό από το δυτικό χορό, προσθέτει στην θεραπευτική διάσταση του χορού αυτήν της ενεργούς μουσικοθεραπείας. Πράγματι, από την στιγμή που στον ρυθμό προστίθεται η φωνή του θεραπευτή, ανακαλεί τη φωνή της μητέρας όταν τραγουδούσε νανουρίσματα και τραγουδάκια, τις μελωδίες που επειδή στηρίζουν το παιδί, έχουν σφραγίσει βαθιά καθέναν από εμάς. Ο θεραπευτής ενσαρκώνει λοιπόν συμβολικά τη «μητέρα». Η ηχητική και κινητική ανταλλαγή των δύο εταίρων (ομάδας-θεραπευτή) επαναλαμβάνει αυτή τη σχέση μητέρας-παιδιού σε όλες της, τις διαστάσεις. Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να εκτιμήσουμε πόσο ωφέλιμη είναι η χρήση της φωνής στο θεραπευτικό τομέα1.

Ο χοροθεραπευτής χορεύει και τραγουδά, εφόσον η φωνή συνοδεύει την κίνηση. Πρέπει λοιπόν να κατέχει τα κινητικά και φωνητικά σχήματα για να μπορεί να τα μεταδώσει, με αυτήν την έννοια είναι παιδαγωγός.

Ο χοροθεραπευτής πρέπει να γνωρίζει την κατάλληλη στιγμή που θα προσφέρει την «τροφή» των κινήσεων, όπως κάνει και η μητέρα σχετικά με το αντικείμενο μετάθεσης, αυτά που θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν, να εκπροσωπήσουν τους μετέχοντες και να πραγματοποιήσουν το έργο της συμβολικής αναδιοργάνωσης στη βάση της θεραπευτικής αλλαγής4.

            Η αρχή του ‘ακολουθώντας τη διαδικασία’ δανεισμένη από την κατανόηση της ψυχοδυναμικής ομάδας, μεταφράζεται σε γλωσσική κίνηση ως εξής : ο καθοδηγός / αρχηγός παρατηρεί τις κινήσεις των συμμετεχόντων και επαναλαμβάνει συγκεκριμένα κινητικά πρότυπα. Αυτό μπορεί να είναι πολύ μικρή καθημερινή κίνηση, όπως το χτύπημα ενός χεριού ή ποδιού. Προτείνοντας σ’ όλη την ομάδα να το ακολουθήσει, ο καθοδηγητής δίνει έμφαση και νομιμοποιεί τον κάθε συμμετέχοντα, βοηθώντας τους να αισθανθούν ότι όλοι συμβάλλουν αξιόλογα στη ροή της ομάδας. Αυτό αυξάνει την επίγνωση του συμμετέχοντος για τους άλλους και διευκολύνει έναν ασφαλή τρόπο αλληλεπίδρασης. Ο καθοδηγητής κατά συνέπεια, πατάει σε μια λεπτή γραμμή, βρίσκοντας την ισορροπία ανάμεσα στην αρχηγεία και στην πιστή ακολούθηση της υπάρχουσας διαδικασίας7.  

            Η έννοια της συμπαράστασης ή της συνεύρεσης είναι κεντρική για την εγκαθίδρυση της πρώτης επαφής και της δημιουργίας βασικής εμπιστοσύνης. Συνήθως, η μη λεκτική επαναπροσέγγιση είναι αυτή που καθορίζει την ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στον θεραπευτή και τον πελάτη. Το να βρίσκεσαι κοντά σε ένα διαταραγμένο άτομο μπορεί να είναι απαιτητικό και προκλητικό. Απαιτεί μέγιστη επίγνωση, ν’ ανοίγεις την κεραία κάποιου για να λάβεις  συχνά, κωδικοποιημένες πληροφορίες χωρίς να τις κρίνεις ή να θέλεις να τις αλλάξεις. Ο Hobson (1979), περιγράφοντας την εμπειρία του, μέσα από μια θεραπευτική κοινότητα, εκφράζει μια φιλοσοφία, η οποία είναι εντυπωσιακά όμοια με τις υποθέσεις γύρω από τη χοροθεραπεία (DMT) : Η ιδανική περίπτωση μιας σχέσης είναι αυτή της μοναξιάς-συντροφικότητας. Αυτή η κατάσταση δεν είναι στατική, αλλά είναι διαρκώς δημιουργήσιμη μέσα από λεκτικές και μη συζητήσεις ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που βρίσκονται σε μια ισορροπία σταθερότητας και αλλαγής, μ’ έναν ρυθμό στενής σχέσης και απόστασης. Χρειαζόμαστε την επαφή, κυριολεκτικά και μεταφορικά ֹ αλλά, το ίδιο σημαντικά χρειαζόμαστε χώρο (Hobson 1974-238) 8.

Οι μεταφορές του αγγίζουν την καρδιά της χοροθεραπείας. Άγγιγμα και χορός, επαφή και ρυθμός, ακινησία και κίνηση, αυτά είναι τα ζητήματα που απευθύνονται σε κάθε χοροθεραπευτική συνάντηση8.

Μια συνάντηση χοροθεραπείας ξεκινά μ’ ένα ζέσταμα, για να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να έρθουν σ’ επαφή με τα μέρη του σώματος και να έρθουν πιο κοντά στον εαυτό τους. Για τον καθοδηγητή αυτό το αρχικό μέρος βοηθά στο ν’ αξιολογήσει την ατμόσφαιρα της ομάδας και τις διαθέσεις και καταστάσεις των ατόμων4.

Διαφορετικά επίπεδα ενέργειας βγάζουν στην επιφάνεια διαφορετικά κινητικά πρότυπα ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Βρίσκοντας τρόπους ‘κίνησης όπως κάνει ο άλλος ’ ερχόμαστε πιο κοντά στη συναισθηματική εμπειρία που περιλαμβάνεται στην εκτέλεση μιας συγκεκριμένης κίνησης ή στάσης. Αναπτύσσονται θέματα με επίκεντρο έναν συγκεκριμένο συμμετέχοντα, τη διάθεση τους και τις κινήσεις, ή μια ποιότητα αλληλεπί-δρασης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους συμμετέχοντες. Αυτά μπορούν να πάρουν τη μορφή εικόνων οι οποίες ανέρχονται από το ‘βυθιμένο’ ασυνείδητο της ομάδας και πυροδοτούνται από την κοινή ομαδική δραστηριότητα. Ιδανικώς, η ομάδα αναγνωρίζει τα παραπάνω για να καταλάβει και να ενημερωθεί γι’ αυτές τις ασυνείδητες ομάδες. Στην πραγματικότητα πολλά πράγματα μπορούν να συμβούν την ίδια στιγμή και είναι πολύ γρήγορα ή φευγαλέα για να αντιμετωπιστούν πλήρως. Μια άλλη εκδοχή είναι η ομάδα να είναι τόσο πτοημένη και διαλυμένη έτσι ώστε να μην προχωρήσουμε πέρα από το ζέσταμα αρχικά4.

Πέρα από την εξωτερίκευση ή την κάθαρση των συναισθημάτων και τη δουλειά πάνω σε συναισθηματικά θέματα, θέλω ν’ αναφέρω ακόμη έναν παράγοντα, ο οποίος συχνά ξεχνιέται. Ο Ζορμπάς, ο Έλληνας, χόρευε όταν ήταν λυπημένος, αλλά χόρευε επίσης και από χαρά. Ο χορός και η κίνηση ολόκληρου του σώματος, είναι βασικά ευχάριστη εμπειρία. Αυτή είναι η γνώση την οποία μπορούμε να μοιραστούμε. Η ομαδική κίνηση δείχνει έναν καινούργιο – αλλά και παλιό τρόπο επαφής με το φυσικό, πνευματικό και νοητικό εαυτό και έτσι επιβεβαιώνει τα αισθήματα κάποιου ότι είναι ζωντανός. Κατά το τέλος μιας χοροθεραπείας, συχνά όλοι οι συμμετέχοντες έχουν χαλαρώσει και όλοι είναι ‘μόνοι’ με το σώμα τους, το μυαλό και τη ψυχή. Μετά όλοι κάθονται σε κύκλο στο πάτωμα και μοιράζονται τα αισθήματά τους ή οτιδήποτε άλλο θέλουν ν’ αναφέρουν. Αυτό είναι σαν μια περίοδος μετάβασης, από ένα μη-λεκτικό σε λεκτικό, από έναν ενστικτώδες σ’ ένα εγκεφαλικό τρόπο ύπαρξης, όπου οι κινήσεις και τα συναισθήματα θεωρούνται και μεταφράζονται σε λέξεις. Οι εμπειρίες ξεκαθαρίζονται και η κατανόηση γίνεται πιο βαθιά4 .

Ο κύριος Δημήτριος Ζάχος, Χοροθεραπευτής-Κιν.θεραπευτής με Master of Artw in Dance Movement Τherapy, πραγματοποιώντας μια έρευνα, έκανε χοροθεραπεία σε ψυχικά ασθενείς, χρησιμοποιώντας τον παραδοσιακό χορό. Παραθέτω την παρακάτω συνέντευξη, η λήψη της οποίας πραγματοποιήθηκε με δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο.

Τι είναι τα στηρίγματα : «Τα στηρίγματα είναι κάποια αντικείμενα (πχ. μπάλες, πανιά, μπαούλα) που, όταν κάποιος δεν μπορεί να κάνει κάτι από μόνος του, δυσκολεύεται, προσπαθείς να βρεις τρόπους για να τον διευκολύνεις να κινηθεί. Θα του πεις π.χ. πάρε μια μπάλα και πέταξέ την σε μένα, θα κάνει μια κίνηση, αυτά τα λέμε στηρίγματα και τα χρησιμοποιούμε είτε στα παιδιά, είτε σε βαριές καταστάσεις όπως είναι οι ψυχωτικοί, για να μπορέσουμε να τους κινητοποιήσουμε.

Οι ψυχωτικοί αυτοί ήταν χρόνια στην Λέρο και με το πρόγραμμα Λέρος, τοποθετηθήκανε σε προστατευμένα διαμερίσματα. Αυτούς τους συγκεκριμένους τους έκανα εγώ χοροθεραπεία, οπότε σε τόσο βαριές καταστάσεις χρησιμοποιούμε στηρίγματα, τα στηρίγματα δείχνουν την αδυναμία του συμμετέχοντα από μόνος του να κινητοποιηθεί και να κάνει κάτι.

Τώρα ο παραδοσιακός χορός, από μόνος του αποτέλεσε ένα στήριγμα. Καταρχήν πρέπει να δούμε την αξία που έχει ο παραδοσιακός χορός γι’ αυτούς. Που πραγματικά έχει γιατί προήλθαν από κάποιες περιοχές πριν φύγουν για τα ψυχιατρεία, που εκείνη την εποχή πριν 60-50 χρόνια, οι χοροί είχαν μεγαλύτερη αξία, χορεύονταν στα πανηγύρια στους γάμους, ήταν ένα βίωμα γι’ αυτούς, οπότε θα έπαιρναν μέρος ή εάν δεν έπαιρναν ήταν πολύ κοντά. Αυτός λοιπόν ο χορός όταν ξανακούστηκε, όταν βγήκε στην θεραπεία, σήμαινε κάτι περισσότερο από, το απλά ας πιαστούμε χέρι χέρι και να κάνουμε γύρω γύρω. Άρα, ίσως αυτός να είναι κάποιος λόγος, δεν έχουν απαντήσει κάποιο ερωτηματολόγιο οι ίδιοι για να μας πούνε γιατί ακριβώς ο παραδοσιακός χορός αποτέλεσε στήριγμα γι’ αυτούς, αλλά κάνουμε κάποιες υποθέσεις, ότι έχει να κάνει με την συναισθηματική και κοινωνική αξία που είχε γι’ αυτούς ο χορός, ο παραδοσιακός, αλληλεπιδρούσαν μεταξύ τους μέσω των παραδοσιακών χορών μπορεί μέσα από τους χορούς να παντρεύονταν, να γνώριζαν τους συντρόφους τους και να ερχόταν πιο κοντά, ήτανε κοινωνικά αποδεκτό, αυτό το πράγμα ο χορός, άρα λοιπόν αυτή η αξία που τους θύμισε τη ζωή τους πριν το ψυχιατρείο να τους έκανε να έρθουνε κοντά, χωρίς να χρειάζονται άλλο βοήθημα ή ένα άλλο στήριγμα. Για παράδειγμα μια ψυχωτική ασθενής που είχε θετικά συμπτώματα εκείνη την εποχή, η οποία δεν άφηνε κανέναν να την πλησιάσει, στο ένα μέτρο που την πλησίαζες σε χτυπούσε, στο χορό, μέσα στη θεραπεία όχι μόνο άφησε να την πλησιάσουνε αλλά έπιασε και τα χέρια των διπλανών της, που ήταν σημαντικότατο αυτό το πράγμα. Άρα υποθέτουμε ότι το σημαντικότερο είναι η αξία που είχε γι’ αυτούς ο χορός πριν μπούνε στο ψυχιατρείο. Ο παραδοσιακός χορός μπορεί να χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά στην χορο-θεραπεία, βέβαια μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε Έλληνες και μάλιστα σε Έλληνες που έχει κάτι να πει, ίσως στους νέους να μην έχει τόση μεγάλη αξία όσο στους μεγαλύτερους.

Με τους ψυχωτικούς υπάρχει μια δομή συγκεκριμένη που χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι χοροθεραπευτές στην Αμερική, καμία σχέση με Ελλάδα και ελληνικούς χορούς, η δομή αυτής της συνεδρίασης ήταν η εξής, πρέπει να μπαίνουν όλοι σε ένα κύκλο και ο θεραπευτής και την αρχηγία θα την μοιραζότανε, δηλαδή, ο κάθε ένας, με τους συμμετέχοντες που είναι στον κύκλο κάνει μια κίνηση και οι άλλοι τον ακολουθούν. Μετά πάει στον διπλανό, ο διπλανός κάνει μια κίνηση και οι άλλοι τον ακολουθούν και πάει λέγοντας και αυτό το κάνουν όλοι. Αυτό το πράγμα εγώ το έχω παρατηρήσει με τον τρόπο που χορεύονται οι παραδοσιακοί χοροί, οι ελληνικοί χοροί, δηλαδή είναι σε κύκλο, σαν τον κύκλο που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικάνοι το ’60 και υπάρχει ένας πρώτος τον οποίο οι άλλοι τον ακολουθούν, άρα μοιάζουν αυτά τα δύο πολύ. Όταν το βρήκαν αυτό οι Αμερικάνοι για τους ψυχωτικούς, δεν ξέρουν τίποτα για παραδοσιακούς χορούς, αλλά βλέπουμε ότι υπάρχει μια ομοιότητα, αυτό προσπάθησα να αποδείξω στην εργασία. Η αξία λοιπόν του πρώτου όταν μιλάμε για τις ψυχώσεις είναι ότι του δίνεται η πρωτοβουλία να κάνει κάποια πράγματα και οι άλλοι να τον ακολουθήσουν. Είναι σαν αυτός να λέει, παιδιά ας κάνουμε αυτό και να τον ακολουθούν. Είναι κάτι το οποίο δεν είναι μέσα στις εμπειρίες τις καθημερινές των ψυχωτικών που ήταν μέσα στα ψυχιατρεία, δεν υπήρχε καμία πρωτοβουλία μέσα εκεί. Επίσης την εμπειρία αυτή τη βιώνουν όλοι γιατί όλοι κάποια στιγμή θα γίνουν πρώτοι οπότε από την μια τους δίνεται η ευκαιρία να κάνουν κάτι και οι άλλοι να τους ακολουθήσουν, αλλά μετά και ο ίδιος ακολουθεί κάποιον άλλο, πάλι συνθεραπευόμενο, μέλος της κοινότητας του ψυχιατρείου. Άρα από την μια μαθαίνει να παίρνει πρωτοβουλίες, από την άλλη παρακολουθεί κάποιον άλλον ο οποίος δεν είναι εξουσία αλλά είναι θεραπευόμενος, είναι ασθενής. Το σημαντικό ήταν ότι τους δόθηκε η ευκαιρία σε ένα μέρος ασφαλές γι’ αυτούς να συνυπάρξουν, να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και να αισθανθούν ότι έχουν μια αξία και αυτοί σαν άτομα ότι μπορούν να πουν κάτι και αυτοί και να τους ακούσουν και κάποιοι άλλοι να το σεβαστούν και να το ακολουθήσουν, αυτός ήταν ο στόχος και το πετύχαμε».

Δημήτρης Ζάχος ΜΑ(DMT)

Χοροθεραπευτής-Κιν.θεραπευτής

Master of Arts in Dance Movement Therapy

City University Laban Centre for Movement and Dance

London, UK.

          Μια εμπειρική προσέγγιση της χοροθεραπείας από τον κύριο Γιάννη Κόκκινο, καθηγητή φυσικής αγωγής, με μεγάλη εμπειρία διδασκαλίας παραδοσιακών χορών και τον κύριο Δημήτρη Μπουζούκη, εκπαιδευτικό φυσικής αγωγής, με επίσης αξιόλογη εμπειρία στη διδασκαλία παραδοσιακών χορών :

            « Ο χορός θεραπευτικά έχει πολλές διαστάσεις. Αρχικά βοηθά τα άτομα να επικοινωνήσουν και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, μέσα από το κράτημα των χεριών προωθείται η προσαρμοστικότητα και η αποδοχή των άλλων. Τα άτομα μέσω του χορού αλληλεπιδρούν κοινωνικά.

            Με τον χορό οι συμμετέχοντες εκτονώνονται, με την μουσική ξεχνούν την κούραση. Το σημαντικό πλεονέκτημα του χορού είναι ότι ο χορός δημιουργεί, φτιάχνει άνθρωπο πολιτισμένο και ανώτερο ψυχικά και πνευματικά.

            Πολύ σημαντικό ρόλο στον χορό παίζει ο ρυθμός, οι παλμοί της καρδιάς μας είναι ρυθμός. Έχουμε πολλούς ρυθμούς, σε ένα πρόγραμμα επιλέγουμε τους αργούς ρυθμούς στην αρχή, αυτή είναι η προθέρμανση, στην συνέχεια περνάμε σε πιο έντονους ρυθμούς με μεγαλύτερη ένταση, φτάνουμε στο αποκορύφωμα. Το τελευταίο στάδιο του προγράμματος είναι η αποθεραπεία, όπου ξαναγυρνάμε σε χαλαρούς ρυθμούς για να μειώσουμε την ένταση. Είναι πολύ μεγάλο λάθος να παραλείψουμε την αποθεραπεία. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τους συμμετέχοντες φορτισμένους, πρέπει να τους χαλαρώσεις και να τους αποφορτίσεις.

            Πιστεύω ότι ο παραδοσιακός χορός μπορεί να έχει κάποια σημαντική θεραπευτική αξία, γιατί είναι μέσο εκτόνωσης από το άγχος και τα καθημερινά προβλήματα. Δεν παύει να είναι βίωμα του καθενός». Γιάννης Κόκκινος, Καθηγητής φυσικής αγωγής

«Ο παραδοσιακός χορός έχει τη δυνατότητα να εξωτερικεύει το ‘‘εγώ’’ του συμμετέχοντος, τον συναισθηματικό και ψυχικό του κόσμο. Ο νεοελληνικός χορός εκφράζεται με τις κινήσεις, τη γλώσσα του σώματος. Οι χορευτικές κινήσεις μεταφέρουν κάποια μηνύματα, πρόκειται για μια δραστηριότητα όπου τα άτομα εκδηλώνονται αβίαστα, αυθόρμητα, μέσα στα πλαίσια του σεβασμού, της αξιοπρέπειας και της ευπρέπειας. Η επαφή και ο διάλογος ορίζονται και χορογραφικά, δηλαδή στην χορογραφία του χορού, το σύνολο των χορευτών συμμετέχει διαφοροποιημένα στον χορό του πρώτου και εναρμονίζεται συνήθως με αυτόν.

            Η διαδικασία ανάπτυξης επικοινωνίας, βασίζεται στην συγκινησιακή φόρτιση και το κάνει πιο ευαίσθητο.

            Οι διαστάσεις της ανθρώπινης οντότητας είναι 4, ψυχολογική, κοινωνική, βιολογική και γνωστική, μέσω της δραστηριότητας συμμετέχουν και οι 4 διαστάσεις. Από κοινωνικής πλευράς έχουμε ανάπτυξη των σχέσεων επικοινωνίας, φιλίας, συναδελφικότητας, αλληλεγγύης, συνεργασίας, ευγενούς άμιλλας, ομαδικού πνεύματος. Στον ψυχολογικό τομέα, ο χορός δημιουργεί άτομο με αυτοπεποίθηση, θέληση, έλεγχο κινήσεων, πρωτοβουλία, καλλιέργεια αισθησιακού κριτηρίου, ψυχική καλλιέργεια. Γνωστικά, μέσου του χορού το άτομο μαθαίνει από τον δάσκαλο όχι μόνο τα βήματα του κάθε χορού αλλά και πληροφορίες για την καταγωγή του κάθε χορού, τι σήμαινε για τους ανθρώπους, για την ενδυμασία, για τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων σε κάθε περιοχή.

          Πιστεύω ότι ο παραδοσιακός χορός έχει θεραπευτική αξία, γιατί ενεργοποιεί το ένστικτο του κάθε ενός και εξωτερικεύει και ξυπνά ενδιαφέροντα, κινησιακά και ψυχικά. Δεν είναι τυχαίο ότι στα ειδικά σχολεία, διδάσκεται παραδοσιακός χορός».

Ξένη βιβλιογραφία

1. FRANCE SCHOTT-BILLMANN(1997) «Όταν ο χορός θεραπεύει,η θεραπευτική λειτουργία του χορού ανθρωπολογική προσέγγιση». Μαρούσου Κ. (ΕΠ), ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΑΘΗΝΑ, 1997.

4. HELEN PAYNE (1992), «A dance movement therapy:theory and practice».

5. POSTERA (1979) «The management of boundary crossing», in R.D. Hinshelwood and Manning (eds). Therapeutic Communities London».

6. SPENCER, P (1985) Society and the dance, Cambridge: Cambridge University Press

7. YALOM, I.B. (1983) Inpatient Group Psychotherapy, New York: Basic Books

8. Hobson, R.F.(1979) The Messionic community, in R.D. Hinshelwood and N. Manning (eds) Therapeutic Communities, London: Routledge and Kegan Paul

Ελληνική βιβλιογραφία

2. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ (1342 α5)

3. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 20 Μαΐου 2002, Δημήτρης Ζάχος (χοροθεραπευτής)

3o Συμπόσιο για το Χορό, 

 Τύρναβος 2003

ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΚΟΥ ΧΟΡΟΥ